موج برنا سرویس اجتماعی- جنگلها یکی از دسته های مخلوقات است که به دلیل حیات در زمره منابع مهم تجدید شونده محسوب میگردد . این دسته از مخلوقات به عنوان ثروت ملی یاد می شود ، اما متاسفانه در طول تاریخ بیشتر از سایر منابع طبيعى مورد تعرض انسانها قرار گرفته است . عواملی که دانسته یا نداسته موجب تخریب جنگلها می شود ، در جنگلهاى طبیعى ، چراى دام دامداران ، قاچاق چوب ، آتش سوزی ، پروژه های عمرانی بزرگترین عوامل تخریب محسوب می شود و اما زیاده خواهی انسانها به همین جا ختم نمی شود ، با تبدیل و تغییرکاربری اراضی به زمینهاى كشاورزى ، مسكونى، و غیره سبب شد كه در طول سالیان گذشته درصد بالایی ازمساحت منابع طبیعی مخصوصا جنگل تخریب و سطح این پوشش رفته رفته تقلیل یافت و به دنبال تخریب جنگلها ،تغییرات آب و هوایی و تغییرات در اکوسیستم و کاهش گونه های جانوری و گیاهی را با خود ارمغان آورد .
مهندس بهروز کرم دوست مریان عضو انجمن جنگلبانی ایران وکار شناس ارشد شرکت سهامی جنگل شفارود در ادامه با اشاره به کم توجهی و بعضا بی توجهی به طبیعت افزود : جنگلها همیشه یار وفادار انسانها بوده و هست ، از امرار معاش گرفته تا تعطیلات آخر هفته و مسافرتها بزرگترین محل تفریح است ، اما آیا ما همراهان خوبی برای این طبیعت هستیم ، مسلما جواب منفی است و ما در همه حال در تخریب این مهربان خاموش مقصریم ، به طوری که طبق آمارموجود، جنگلهای ایران در زمان ساسانیان 30 میلیون هکتار، در زمان قاجاریه 20 میلیون هکتار ودرحال حاضر به14 میلیون هکتار تقلیل یافته است .
کرم دوست درمصاحبه با موج برنا با بیان اینکه نابودی جنگل فقط مربوط به قشرومنطقه خاص نیست یادآور شد : جنگل یک ثروت ملی است و متاسفانه به دلیل مولفه های مهمی مثل توسعه یافتگی کشورها و نوع نگاه و فرهنگ مردم جنگل ها دچار بحران شده اند . جنگل در واقع یک بعدی نیست و نباید نسبت به آن بی تفاوت بود و این در حالی است که به طبع به مسائل محیط زیست ومنابع طبیعی و البته حیات بهتر ما مرتبط است .
عضو انجمن جنگلبانی در ادامه اظهار کرد : علی رغم بی تفاوتی ما ، کشوری مثل آلمان یک زمانی مساحت جنگل آن نسبت به سطح اراضی 7 درصد بوده ، اما با اصلاح قوانین وتخصیص بودجه نسبت سطح جنگل آن به سطح اراضی منابع طبیعی 30 در صد میباشد و این موضوع نشان دهنده عزم واراده ملی آلمانیهاست . در قرن 18با شروع انقلاب صنعتى در کشورهای توسعه یافته و نیاز وافر به چوب ، به جهت تکامل نسل بشری ، توجه جوامع صنعتى به جنگلها بیشتر شد. جنگلها با توجه به رشد كمى و كیفى افزاینده خود در توسعه صنایع و برآوردن نیازمندیهاى صنعتى نقش بسیار ارزندهاى را ایفا می نمایند . مردم این جوامع ، به اهمیت نجات طبیعت برای حیات بشر، پى بردند و تلاش زیادى را برای حفظ و احیاى آن انجام دادند .
کار شناس ارشد شرکت سهامی جنگل شفارود با اشاره به نگاه متقابل جهان سوم خاطرنشان شد : در كشورهاى در حال توسعه جنگلزدايى و تبدیل عرصههاى جنگلى به زمینهاى كشاورزى با افزایش رشد جمعیت مانند گذشته ادامه پیدا كرد. مصارف روستایى ، دخالتهاى سنتى اعم از ذغالگیرى، چراى دام، بهرهبرداریهاى صنعتى ، قاچاق چوب و تلنبار كردن زبالهها در جنگل كه خاک ارزشمند جنگل را کثیف و آلوده می نماید ، همه و همه بیان كننده بی تفاوتی ، فقر فرهنگی و نگاه مقطعی تعداد زیادی از مردم این جوامع است، که رفته رفته زمینه نابودى هرچه بیشتر منابع جنگلى که نهایتا ثروت ملی این كشورها را فراهم کرد.
مهندس کرم دوست با اشاره به اینکه دوستداریم از طبیعت نباید مختص به زمان ، مکان و افراد خاص باشد گفت : بطوركلى توصیه کارشناسان منابع طبیعی بر این است كه جنگلزدایى و یا رها كردن این منابع به حال خود با توجه به عوامل تخریبى كه در آنها نقش گسترده ای دارند، حتى براى یک دوره كوتاه مدت تحت هیچ عنوانى قابل توجیه نیست و باید بدون اتلاف وقت اقدامات منطقی و عاجلى در بازه زمانی کم در زمینه حفاظت، پایدارى و توسعه آنها انجام شود.
وی افزود : به عبارتی جنگل باید مدیریت شود وبرای سه ارگانیسم باید پزشک باشد 1- دام 2- انسان 3- جنگل . جنگل تیمارها و مراقبتهای خاص خود را می طلبد که فعالیتهاى متخصصان آگاه جنگل، سازمانهاى مردم نهاد و فعالان زیست محیطى و غیره سبب شده است كه مسئله پایدارى وتنوع زیستی این منابع، مهمترین اصل حفاظت فنی، بیولوژیکی وفیزیکی جنگل ومحیط زیست به حساب آید اما این کافی نیست و عزم و اراده بیشتری می طلبد.
او ادامه داد : نیاز روز افزون صنایع چوب و كاغذ از یک طرف و تصویب قوانین مبنى بر محدودیت برداشت به میزان یک چهارم رشد سالیانه جنگل، وشاید در آینده توقف بهره برداری چوب مشكلات دیگرى را براى صنایع چوب این كشورها بهوجود آورده است كه خود مستلزم دستیابى به راه حلهاى مناسبى براى برآوردن این نیازها است.
مهندس کرم دوست با اشاره به اینکه تامین چوب صنایع کاغذ و بقای جنگل که بقای محیط زیست را به همراه دارد ، هر دو مهم هستند تاکید کرد : یكى از راه كارهاى مهم كه میتواند پایدارى و استمرار تولید در جنگلها شود و نه در بخش توسعه بلکه بقا جنگل را می تواند ارتقا بخشد و نیاز روز افزون صنایع چوبى كشور را توام با افزایش ترسیب كربن بر آورده سازد، بالا بردن میزان رشد سالیانه قطری وحجمی جنگلها است. روشی كه ایجاد یك تعادل مناسب بین اكولوژى و البته اقتصاد جنگلها را فراهم میکند.
کار شناس ارشد شرکت سهامی جنگل شفارود خاطرنشان کرد : اين افزایش رویش سالیانه خود مستلزم اجراى صحیح عملیات احیایى و پرورشى در جنگلها است كه میتواند شعار سال مبنی بر تولید واشتغال را که از دغدغه های مقام معظم رهبری ودولت تدبیر میباشد راجوابگو باشد . اما متاسفانه به علت فقر دانش جنگلبانی و جنگل داری ونبود تجربه کافی ، فرصت سوزی و نبود علاقه مندی به تحصیل و تحقیق در این زمینه و عدم استفاده از نیروهای کارآمد ، مستعد و علاقمند مشکلات جنگل همچنان رو به افزایش است . باید توجه داشت مدیریت علمی جنگل در بیشتر كشورها به خصوص در كشورهاى در حال رشد و توسعه نیافته به اجرا در نمىآيد ، بنا بر فرمایش دکتر شیروانی ایانا 96 سیر قهقرایى جنگلها، عدم ساماندهی دام تخریب بلامنازع جنگلهاى هیركانى، جملگى گواه این واقعیت تلخ در ایران است كه باعث ناموفق بودن طرحهاى جنگلدارى در كشور شده است.بنا به گفته مهندس خانلرى جنگلبان پیشكسوت ایرانى "كمى دانش، جنگلها را به بیراهه برده است ".
مهندس بهروز کرم دوست وضعیت جنگلها را وخیم اعلام کرد و افزود : طبیعى است كه در این شرایط ، استراحت دادن به جنگل ها و در واقع به حال خود رها کردن جنگلها ، ضعف بخش علمى واجرایى كشور را در پى خواهد داشت و باعث فقر بیشتر دانش جنگلدارى خواهد شد. تعطیلی مجریان طرح های جنگلداری باعث تخریب جنگل ، بیکاری و ضربه مهلک و غیر قابل جبران به سرمایه های نیروی انسانی میشود.
وی با انتقاد از دوره ده ساله استراحت جنگلها ، اظهارداشت : از اینکه میگویند چنانچه در طى دوره ده ساله استراحت! هیچگونه عملیات احیایى پرورشى در آنها صورت نگیرد، به سلامت آنها آسیبى وارد نمیشود " نگاه مناسبی نیست و با اصول حفاظت جنگل مغایرت و وضعیت تخریبى این منابع را به دنبال دارد . عرصه اين منابع حتى آنهايى كه ظرفیت چوب کمی دارند باز خود از پتانسيلهاى بالايى برخوردارند كه با برنامه ریزی اگستانسیو مدون وبهكارگيرى دانش و تجربه پيشرفته جنگلدارى ميتوانند در كوتاه مدت احيا و مجددا به منابع توليدى با ارزش مبدل شوند. يكى از مشكلات اخير طرح استراحت جنگل تامين اعتبار لازم به منظور اجرايى شدن آن است كه به علت كمبود بودجه دولت با مشكلات زيادى مواجه شده است. توجه داشته باشیم اگر این طرح اجراشود و مراقبت کافی و منطقی صورت نگیرد ، قاچاق چوب هم بیشتر خواهد شد اين طرح علاوه بر مسائل مالى با مشكل اساسى بى برنامهگى نيز دست به گريبان است .
کارشناس و محقق جنگلبانی افزود : تنوع زیستی تنها منحصر به گونههاى گیاهى نبوده است، بلكه كلیه موجودات زنده و حتى در بعضى موارد عناصر غیر زنده یك اكوسیستم را نیز شامل میشوند . توجه به اکوسیستم جنگل و نگهدارى در صد معینى از درختان خشكیده سرپا، افتاده، درختان قطور سالم، یا حتى توخالى، آفت زده و لاپی.. که باید اقدامات لازم برای حفظ و احیاى آنها بهكار گرفته شود. دستیابى به این اهداف تنها ممنوعيت بهره بردارى هاى صنعتى محدود نمي گردد بلكه نياز مبرم وجدی به برنامههاى احیایى و پرورشى الزامى است. اتخاذ تدابیر لازم به منظور شناسایى، پیشگیرى و جراحی، ایجاد هرم ساختارى وتشکیلات قوی سازمانی در قالب وزارت منابع طبیعی، ، تنظیم تنوع گونه اى به صورت كمى و كيفى، مساعد نمودن شرايط براى زاد آورى طبيعى و رشد و تولد طبیعی بستر لازم برای تمام ابعاد توسعه را فراهم می کند و به غیر از ساماندهی دام و دامدار سایر شروط اساسى و زير بناى پايدارى جنگل را فراهم خواهد کرد كه باید بدون وقفه به اجرا در آیند.
وی گفت : جهانیان به این واقعیت واقفند كه هر چه سطح جنگلهاى جهان گستردهتر، متنوع تر و با مدیریت علمی انجام پذیرد و بتوانیم سوق به جنگل جوان و افزایش رویش سالیانه بیشتر توام باشند، میزان ترسیب دی اکسید کربن آنها به عنوان یكى از مهمترین گازهاى گلخانهاى و گرم كننده هوا در آنها بیشتر خواهد بود. برعكس هر چقدر جنگلى، مسن، فرتوت، و مخروبه باشد، به همین نسبت نیز در ترسیب گازهاى آلوده كننده هوا ناموفقتر خواهد بود . ثابت شده است اگر درختان را قبل از پوسیده شدن برداشت نکنیم درخت تمام کربنی راکه در حال رشد استفاده نموده بود به طبیعت باز میگرداند این کار به نوعی کمک به گرمایش زمین میباشد .
این کارشناس ادامه داد : اتخاذ تدابیرى چون اختصاص دادن درختان خشكیده، افتاده و یا غیره به مصارف گرمایى روستاییان، جنگلنشینان و تولید ذغال، خدمت ارزندهاى به محیط زیست نمىكند، بلكه سوزاندن چوب، خود زمینه بروز مشكلات حاصل از آزاد شدن مجدد گازهاى گلخانهاى را فراهم می سازد. بنا به استناد دکتر مظفر شیروانی تحقیقات انجام شده در دانشگاه تكنیك شهر گراتس در كشور اتریش نشان میدهند كه میزان منواکسید کربن و دی اکسید کربن آزاد شده از سوزاندن چوب چندین برابر بیشتر از سوزاندن سایر مواد فسیلى در جهان است ، این در حالی است که در كشورایران با توجه به منابع گسترده و فراوان گاز و نفت واستفاده از انرژی تجدید پذیر نوی خورشیدی سازگار با محیط زیست توام با شرایط آب و هوایى مناسب میتوان نیاز انرژى گرمایى جوامع روستایى را از طریق استفاده از انرژىهاى مفید خورشیدی و یا منابع گازى و غیره تامین كرد. تامین هزینه خرید انرژىهاى تجدیدپذیر روستاییان میتواند از طریق فروش سهمیه چوب مصرفى آنها به صنایع سلولزى وحمایت دولت تامین شود. بدین وسیله ضمن ممانعت از سوزاندن چوب بخشى از نیازمندیهاى كارخانههاى سلولزى نیز بر آورده میشود.تهیه و اجراى طرحهاى احیایى را باید به صورت جدی دنبال شود وراهکار استراتژیک ارتقا ظرفیت جنگل می باشداقدامات عاجل برای تهیه و اجراى طرحهاى احیایى پرورشى مخصوصا در جنگلهاى مخروبه باید توجه ویژه ای شود. اجراى این قبیل طرحها میتواند ضمن احیاى این جنگل های مخروبه و اشتغال روستاییان وجنگل نشینان، قسمت عمدهاى از نیاز كارخانههاى صنایع سلولزى را نیز بر طرف كند. این در حالی است که مصارف این كارخانهها عمدتا چوبهاى غیر صنعتى و هیزمىاند.
وی با بیان اینکه تبدیل این مواد به كاغذ، نئوپان، ام دی اف ، فیبر، سلولز و غیره میتوانند ضمن ایجاد اشتغال و ارزش افزوده بالا، نقش عمدهاى را نیز برای ممانعت از آلودگیهاى زیست محیطى و انتشار بیشتر دی اکسید کربن ایفا كنندیاد آور شد : مصارف روزانه این كارخانهها مخصوصا با توجه به سطح گسترده جنگلهاى جلگهاى مخروبه میتواند باعث احیاى سریعتر این جنگلها و منبع اقتصادى مهم جهت عدم وابستگى سازمان جنگلها به صندوق دولت باشند. نباید فراموش كرد كه جنگل مخروبه اى احیا نخواهد شد مگر اینكه صنعت چوب وکاغذ پشتیبان آن باشد. مشكل بیكارى و فقر در كشور از بین نخواهد رفت، مگر اینكه صنعت نوین در ان كشور رشد كند.به عبارتی صنعت باید در خدمت جنگل باشد نه اینکه جنگل در خدمت صنعت باشد توسعه حفاظت و احیاى جنگل را باید به صورت جدی دنبال نماییم به خاطر این که در زمره کشورهای با پوشش کم جنگل lfcc می باشیم .
لازم به ذکر است 7 درصد از مساحت اراضی کشور عزیزمان جنگل میباشد وبایستی با توسعه جنگل وافزایش کمی ان 10 درصد مساحت اراضی جنگل باشد تا از جرگه کشور با پوشش کم جنگل خارج شویم به نظر می رسد در حال حاضر ضروری به نظر می رسد تا با تخصیص بودجه وامکانات، ظرفیت تولید نهال در نهالستانهای شمال کشوررا به ده برابر رساند تا جنگلهای پایین دست وبالابند که تخریب شده اند نهالکاری کرد واین کار باعث افزایش سطح جنگل میشود متاسفانه ندیده ام با وجود گروهها و موسسات حامی محیط زیست ، کسی در این خصوص حساس باشد . جنگلهاى هیركانى با وجود قدمت بالای 5 میلیون سال و تبلیغات گستردهاى كه در مورد طبیعى بودن آنها انجام میشود عملا جنگلهاى طبیعى، کهنسال و بعضا تخریب شدهاى هستند كه با وجود عملی شدن برنامه استراحت ، باز هم نیاز شدیدى به حفاظت و احیا و پرورش دارند." توقف عملیات پرورشى طى ۱۰ سال استراحت به استناد ممانعت از قاچاق چوب و اینكه این جنگلها طبیعى هستند، هرگز باعث ارتقاء كمیت و كیفیت این منابع نخواهد شد، بهطور كلى هدف اصلى از تمام فعالیتهایى كه در عرصههاى منابع طبیعى به خصوص در جنگلها انجام میشود، دستیابى به امر حفاظت ، توسعه و پایدارى این منابع است .
خاطرنشان شد : عدم دخالتهاى پرورشى در طول یك دوره ۱۰ ساله به معناى عدم تولید رشد افزاینده كمى و كیفى جنگل از ۴ مترمكعب در هكتار در سال به میزان ۸ الى ۹ مترمكعب در هكتار در سال آن هم در سطحى معادل ۲,۵ میلیون هكتار از جنگلهاى هیركانى است (شیروانى ایانا فروردین ١٣٩٦) . اگر باعملیات پرورشى بتوان ساختار درهم ریخته شده این منابع را احیا و جنگلها را جوانتر كرد و رشد سالیانه جنگل را افزایش داد، تدابیر مناسب بهمنظور راههاى پیشگیرى از آفات وامراض ،ترسیب بیشتر گاز دی اکسید کربن و جلوگیرى از وقوع سیل اتخاذ كرد، در این صورت چشم پوشى از دست آوردهاى این ثروت، اكولوژى، اقتصاد و اجتماعى مسئولیتى است كه مسئولان امر باید با تعمق و دوراندیشى بیشترى وظیفه پاسخگویى به آنها را به عهده گیرند.
مهندس کرم گفت : یکی از راه های استراتژیک حفاظت اصولی وتوسعه پایدار تخصیص بودجه متناسب با ارزش جنگل ها میباشد يكى از مشكلات اساسى كنونى در مورد جنگلهاى كشور بهخصوص جنگلهاى هيركانى كمبود منابع مالى به منظور حفاظت و احياى انها است. ( آب پاكى سازمان برنامه و بودجه روى دست طرح تنفس ،ايانا،١١مرداد ١٣٩٦) در اين رابطه میتوان با توجه به پتانسيل ارزندهاى كه در عرصههاى اين منابع موجود است،دست يابى به منابع مالى با توجه به شرايط متناسبى كه هنوز هم در عرصههاى اين جنگلها مخصوصا در پايگاههاى جنگلهاى جلگهاى وجود دارد براى متخصصان و مشاوران بيناللملى امرى بسيار سهل و بديهى است. کار شناس ارشد شرکت سهامی جنگل شفارود در پایان خاطرنشان شد : مشابه اين اقدامات در اكثر كشورهاى جهان بهطور موفقيتآميزى به اجرا درآمده است و میتوان از تجارب كسب شده استفادههاى لازم انجام شود. تجربیاتی که موجب شد تا نه تنها شاهد رکود و کاهش جنگلها نباشیم بلکه در ایجاد جنگلهای جوان نسلی نو را برهم زنیم و این مهم با ترکیب تجربه و انگیزه ایرانی ما و تجارب موسسات و گروههای تحقیقی موفق در دنیا به امیدی بزرگ دست یافت و به امید داشتن جنگل پویا و پایا که برای اراده راسخ ما ایرانیان دور از ذهن و دسترس نیست ./ر/215/